Mine Özdemir Güneli- Geçmişten günümüze farklı kültürlere kucak açan, kendine mahsus sokakları ve tarihi binalarıyla öne çıkan İstanbul’un Kadıköy ilçesi, son yıllarda süratli bir dönüşüm geçiriyor. Üstten bakıldığında satranç tahtasına benzeyen, birbirini dik kesen ve sonu rıhtıma uzanan ızgara sokak dokusuyla planlı kentleşmenin en hoş örneklerinin görülebildiği bu kentte, artık az katlı, geniş balkonlu meskenlerin yerini yüksek binalar aldı. Sessiz, sakin sokaklarda art geriye açılan yeme içme ve cümbüş yerleriyle gürültü hakim olmaya başladı, yeşil alanlar ise git gide azaldı. Değişimin açıkça görüldüğü tarihi kent merkezi ise bu istikametiyle bölgeyi çok istikametli yaşamak isteyen insanların ve turistlerin uğrak yeri haline geldi.
Ödülü Cumhurbaşkanı verdi
Kadıköy’ün yıllar içindeki sosyo-mekânsal değişimi tez konusu oldu. İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Mimarlık Fakültesi’nde doktorasını tamamlayan Dr. Aslı Ulubaş Hamurcu’nun, Mimarlık Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Fatih Terzi danışmanlığında yazdığı “Sosyo-mekânsal Değişimin Modellenmesi: Sosyo-teknolojik Faktörlerin Geleceğin Kentsel Yer Kurgusuna Etkisi” başlıklı tezi, Hoş Sanatlar ve Mimarlık alanında Yükseköğretim Konseyi (YÖK) En Yeterli Doktora Tezi Ödülü’ne layık görüldü. Tez kapsamında Kadıköy tarihi kent merkezinin kentsel karakterinin aile tipi, gelir seviyesi ve kültürel çeşitlilik ile yakından bağlantılı olduğunu ortaya koyan Hamurcu’ya mükafatını 2022-2023 Akademik Yılı Açılış Töreni’nde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan takdim etti. YÖK tarafından verilen bu itibarlı mükafatı almaktan memnunluk ve onur duyduğunu belirten Dr. Aslı Ulubaş Hamurcu, tezin gaye ve kapsamıyla ilgili Milliyet’e bilgi verdi.
Değişime tanıklık etti
Lisans eğitimini Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Kent ve Bölge Planlama Bölümü’nde 2013’te ikincilikle tamamladıktan sonra Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi Kentsel Müdafaa ve Yenileme yüksek lisans programına başlayan Hamurcu, yüksek lisans yapmak üzere İstanbul’a taşındığından bu yana yani yaklaşık 10 yıldır Kadıköy’de yaşadığını belirtiyor. Bugüne kadar Kadıköy’ün Erenköy, Caferağa ve Göztepe mahallelerinde ikamet ettiğini söyleyen Hamurcu, her gün meskenden işe giderken Kadıköy’ün geçirdiği süratli değişime tanıklık ettiği için bu türlü bir tez yazmaya karar verdiğini lisana getiriyor.
Tez kapsamında, yeni bilgi ve bağlantı teknolojilerindeki gelişmelerin sosyo-mekânsal değişimin yeni bir bileşeni olarak kentsel yer üzerindeki mümkün tesirlerini ortaya çıkarmak ve anlamak için bir araştırma yürüttüğüne dikkat çeken Hamurcu’nun tespitleri şöyle: “Kültürel çeşitliliğin bu değişkenler ortasında kentsel karakter üzerinde en fazla tesire sahip bileşen olduğunu ve bunu aile tipi ve gelir seviyesinin takip ettiğini tespit ettim. Kültürel çeşitlilik, ağır merkezi kentsel alanların oluşumunu tetikleyerek, dağınık ticari faaliyetlerin bu alanlarda kümelenmesine aracılık etmekte. Bu durum, Kadıköy tarihi kent merkezinde tarifli bir ticari merkez olarak karşımıza çıkmakta. Misal halde, ticari faaliyetlerin varlığı ve çeşitliliği de kültürel çeşitliliğin artmasını tetikleyen bir öge. Bu alanda yaşayan geniş ailelerin yerleşim dinamiklerinde karma kullanım alanlarının varlığının tesirli olduğu ve bu ailelerin merkezi kentsel alanlarda yaşama eğiliminde oldukları görülmekte. Öte yandan, gelir seviyesini incelediğimizde ise yüksek gelir kümelerinin yüklü olarak yeşil alanların daha geniş yerler kapladığı konut alanlarında yaşamayı tercih ettikleri görülmekte.”
Sanal yerlere geçildi
Geçmiş ile günümüz kıyaslandığında Kadıköy’ün mimari yapısında görülen değişimlerle de ilgili bilgi veren Hamurcu, Kadıköy’deki konut tipolojisinin vakit içerisinde birbirinin çok gibisi bir tipe evrildiğine dikkat çekiyor. Tek tipleşmenin kültürel çeşitliliğin aykırısı bir durum olduğunu vurgulayan Hamurcu, “Kadıköy tarihi kent merkezi yüzyıllardır kültürel çeşitliliği ve zenginliği ile öne çıkmış kıymetli bir kentsel alandır. Bu kentsel karakteri müdafaası için bu zenginliğe de sahip çıkması gerekmektedir” diyor.
Bir yandan da bilgi ve bağlantı teknolojilerinin kullanımının artmasıyla Kadıköy tarihi kent merkezini kullanan bireylerin birtakım fizikî yerler yerine sanal yerleri tercih etmeye başladığını, bu kullanımların başında bankacılık süreçleri ve finansal süreçlerin (alım-satım) geldiğini lisana getiren Hamurcu, bu değişimi şöyle yorumluyor: “Her ne kadar birtakım gündelik ömür pratiklerinde fiziki yerden sanal yere geçiş gözlemlenmiş ve tespit edilmiş olsa da fizikî etraf ve yere bağlılığın değerini ve canlılığını sürdürdüğü de ortadadır. Bütün bunlar, Kadıköy tarihi kent merkezinin yeni bilgi ve bağlantı teknolojilerini gündelik ömür pratiklerine uyarlamak için bir geçiş süreci içinde olduğuna dair ipuçları sunmakta.”
Kadıköy bahisli 200’den fazla tez var
Kadıköy, birçok makalenin ve tezin konusu oldu. YÖK Tez Merkezi’ne kayıtlı 200’den fazla tez ortasında sosyo-kültürel dokudan sanata, güçten ulaşıma farklı hususlarda araştırmalar bulunuyor. Bu çalışmalardan kimileri şöyle:
*Yiyeceğe dayalı satış etraflarında sosyo-kültürel etmenlere bağlı değişimlerin mekânsal yansımaları: 1980 sonrası Kadıköy Çarşı örneği
*Gençlerin yer tercihlerinin belirlenmesi İstanbul / Kadıköy – Moda kıyısı örneği
*İstanbul ili Kadıköy ilçesinde çalışan bayan ve erkek kuaförlerinin kas-iskelet sistemi sorunları, gerilim, iş doyumu ve tükenmişlik düzeylerinin karşılaştırılması
*Bir kaçış yeri olarak Heterotopya: Moda (Kadıköy) örneği
*Butik burgercilerde müzik ögesi: Kadıköy’de (İstanbul) etnografik gastromüzikoloji çalışması
Kadıköy teziyle ödül kazandı
Birçok projede yer aldı
Öğrencilik hayatında Kentsel Vizyon Platformu’nda çeşitli projelerde çalışan Aslı Ulubaş Hamurcu, 2015 yılında İTÜ Kent ve Bölge Planlaması Bölümü’ne araştırma vazifelisi olarak atandı ve doktora eğitimime tekrar birebir üniversitede başladı. 2017-2018 yılları ortasında araştırmalarını yürütmek üzere Hafencity Universität Hamburg ve MIT Media Lab iştirakinde kurulan CityScienceLab’e araştırmacı olarak davet edilen Hamurcu, 2021 yılında tabip unvanı aldı. Daha sonra İTÜ’deki vazifesinden ayrılan Hamurcu, TÜBİTAK 1001 projesinde doktora sonrası araştırmacı olarak çalışıyor ve çeşitli üniversitelerde ders veriyor.