Rusya-Ukrayna Savaşı, iki gün sürecek ziyaretin kıymetli gündem hususlarından biri olacak. Savaşın başlamasından bu yana Rusya’yı kınamaktan kaçınan, Birleşmiş Milletler çerçevesinde diplomatik ve telaffuz seviyesinde Moskova idaresine takviye veren Pekin, krizin denetimden çıkıp daha fazla tırmanması, Rusya’nın yenilgisi ve çöküşüyle sonuçlanması olasılığından huzursuz görünüyor.
ABD ile jeostratejik rekabette Rusya ile stratejik iştirakini sürdürmeyi ve geliştirmeyi kritik gören Çin idaresi, son devirde Ukrayna krizinin tahlili konusunda rolünü ve yükünü artıracağının işaretlerini verdi.
Çin, savaşın yıl dönümü olan 24 Şubat’ta krizin siyasi tahlili için tekliflerini içeren 12 unsurluk “tutum belgesi” açıkladı. Dokümanda gerginliklerin etaplı olarak azaltılarak ateşkesin sağlanması gerektiği vurgulandı.
Öte yandan, Pekin’in, İran ve Suudi Arabistan’ın 10 Mart’ta diplomatik bağlantıların tekrar başlatılması konusunda vardığı mutabakattaki sürpriz arabuluculuğu, Çin’in “büyük güç diplomasisi” ile milletlerarası meselelerin tahlilinde daha aktif rol oynama niyetinin göstergesi olarak yorumlandı.
Rusya ziyareti, 5-13 Mart’ta düzenlenen Ulusal Halk Kongresinde tekrar devlet lideri seçilerek iktidarını üçüncü periyoda taşıyan Şi Cinping’in Çin’i global siyasette nasıl konumlandıracağına dair ipuçları verecek.
Şi, yine devlet lideri seçilmesinin akabinde birinci yurt dışı ziyaretini Rusya’ya yapıyor. Çin başkanı, 10 yıl evvel birinci kere devlet lideri seçilmesinin akabinde da birinci ziyaretini Rusya’ya gerçekleştirmişti.
Son 10 yılda Rusya’yı 8 defa ziyaret eden Şi’nin son ziyareti, Çin önderi ile Rus mevkidaşı Putin’in 40. yüz yüze buluşmasına tanıklık edecek.
Çin başkanı, ABD ile ekonomik rekabetin ve jeopolitik tansiyonların arttığı son devirde Rusya ile ilgilerini dış siyasetin ve global siyasetinin kıymetli köşe taşlarından biri olarak görüyor.
Çin, Rusya ile bağlarını, “kapsamlı stratejik uyum ortaklığı” olarak tanımlıyor. Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Kurulunun daimi üyesi olan iki ülke, ABD ve Batılı müttefiklerinin yüküne karşı global meselelerde birden fazla vakit birbirini destekleyen siyaset tercihlerini ortaya koyuyor.
İkinci Dünya Savaşı’nın akabinde Çin Halk Cumhuriyeti’nin kuruluşunu izleyen birinci yıllarda Sovyetler Birliği ile ortak hareket eden Komünist Çin, vakit içinde ortaya çıkan görüş farklılıkları nedeniyle Rusya merkezli bloktan başka bir yol çizdi.
1970’lerin başında BM’de Çin’i temsil etme pozisyonunu kazanması ve ilerleyen yıllarda ABD ve öbür ülkelerle diplomatik bağlantılarını yine kurmasının akabinde Çin Halk Cumhuriyeti, dünya ile bütünleşme yoluna girdi. Sovyetler Birliği’nin dağılmasını izleyen yıllar, Çin’de ıslahat ve dışa açılma yönelimin belirginleştiği bir periyot oldu.
2001’de periyodun Çin Devlet Lideri Ciang Zımin ile Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ortasında, “İyi Komşuluk ve Dostça İşbirliği Paktı” imzalandı. 20 yıl vadeli stratejik paktın mühleti 2021’de uzatıldı.
İki ülke bu periyotta Şanghay İşbirliği Örgütünün (ŞİÖ) kuruluşuna öncülük ederken, BRICS ve G20 üzere çok taraflı platformlarda işbirliğini sürdürdü.
Çin ile ABD ortasında jeostratejik rekabetin ve bölgesel tansiyonların arttığı bir periyotta başlayan Rusya-Ukrayna Savaşı, Pekin idaresini, “ortak düşman” algısıyla emsal meydan okumalarla karşı karşıya olan Moskova ile yakınlaştırdı.
Çin ve Rus önderlerinin, savaşın başlamasında çabucak evvel, 4 Şubat 2022’de, Putin’in Pekin Kış Olimpiyatları için Çin’e yaptığı ziyaretteki görüşmede, “iki ülke ortasındaki dostluğun limiti olmadığına” vurgu yapan ortak açıklaması, Pekin idaresinin kısa müddet sonra başlayacak savaşta izleyeceği tavrının işareti olarak yorumlandı.
Pekin sözcüleri, çatışmaların başlamasının akabinde “savaş” ve “işgal” sözcüklerini kullanmaktan kaçınırken BM Genel Konseyindeki oylamada çekimser kalarak Moskova’yı kınamayan az sayıda ülke ortasında yer aldı.
Çin, her ne kadar savaşın akabinde Rusya’ya yönelik memleketler arası yaptırımlara katılmasa da ABD ve Avrupa ile ekonomik münasebetlerine ziyan vermemek için yaptırımların çerçevesine büyük ölçüde uydu.
Öte yandan Pekin, yaptırımların Avrupa ile Rusya ortasındaki alışverişleri kısıtlamasıyla istikamet değiştiren ticaretten de yarar sağladı. Savaşın akabinde iki ülke ortasındaki ticaret hacminin, bilhassa güç alanında arttığı gözlendi.
ABD, bilhassa son devirde Rusya’ya savaşta silah takviyesi sağlamaması istikametinde ikazda bulunurken Çin, direkt ve büyük çaplı silah satışı yapmasa da Moskova ile ortak askeri tatbikatlar dahil askeri işbirliğini sürdürdü.
Çin, savaşın yıl dönümü olan 24 Şubat’ta krizin siyasi tahlili için tekliflerini içeren 12 unsurluk “tutum belgesi” açıkladı. Çin’in savaşın başından itibaren tahlili konusunda daha evvel lisana getirdiği unsur seviyesindeki tekliflerin yinelendiği dokümanda ülkelerin egemenliklerine hürmet gösterilmesi, yasal güvenlik dertlerinin dikkate alınması, tek taraflı yaptırımlara son verilmesi ve gerginliklerin basamaklı olarak azaltılarak ateşkesin sağlanması gerektiği vurgulandı.
Ateşkes önerisi, ABD ve Avrupa Birliği’nin yanı sıra öneriyi fiili durumun kabulünün telkin edilmesi olarak algılayan Ukrayna tarafından da kabul görmedi. Kiev idaresi, bu şartlardaki bir barışın, “savaşın dondurulması” manasına geleceğini lisana getirdi.
Rusya da Çin’in görüşüne kıymet verdiğini lakin mevcut şartlarda Ukrayna sorununun tahlilinde barış yoluna geçişin sağlanması için gerekli şartların oluşmadığını bildirdi.
Barış planında ateşkese yapılan vurgu, Çin’in Rusya’nın cephedeki gerilemesi karşısında, krizin denetimden çıkarak en son bir hezimete ve çöküşe yol açmasından telaş ettiğini gösteriyor.
Çin’in kriz boyunca Rusya ile daha ağır diplomatik temas yürütürken Ukrayna ile temaslarını sonlu tutması, ihtilafta hangi tarafa daha fazla eğilim gösterdiğini otaya koyuyor.
Putin’in Kış Olimpiyatları ziyaretinin akabinde, Rus önder ile bir sefer ŞİÖ Tepesi’nde yüz yüze, 3 defa telefonda görüşen, 3 defa yazılı ileti yayımlayan Şi, Ukrayna Devlet Lideri Volodimir Zelenskiy ile şimdi hiç görüşmedi.
Öte yandan Çinli diplomatlar, ÇKP Dış Bağlar Yöneticisi, Dışişleri Bakanı ve Büyükelçi seviyesinde Rus mevkidaşları ile 18 defa görüşürken, Ukraynalı mevkidaşları ile 2’si son bir ayda olmak üzere sırf 5 görüşme gerçekleştirdi.
Bu tablo Rusya-Ukrayna Savaşı’nda şimdi Çin’in arabuluculuk için beklenen aktör olmaktan uzak olduğu izlenimini uyandırabilir ancak İran ile Suudi Arabistan muahedesinde olduğu üzere, Pekin’in bu süreçte çıkarına gördüğü bir uzlaşma için yükünü koyması da ihtimaller ortasında.